De zeven hoofdzonden omschrijven niet Gods koninkrijk maar manieren waarop wij ons eigen koninkrijk proberen te bouwen. Daar tegenover staan verschillende deugden waarmee we leren om te leven in Gods Koninkrijk. Daarom kijken we een seizoen lang naar christenen uit de eerste eeuwen en hun omgang met de zeven hoofdzonden. Zo ontdekken we hoe de hoofdzonden de valkuilen vormen van onze eigen koninkrijkjes en de deugden de bouwstenen van een leven in Gods Koninkrijk.

 

Inleiding

Deze maand maken we een begin met een serie artikelen over de zeven hoofdzonden. Ik maak deze serie aan de hand van het boek ‘Glittering Vices, a new look at the seven deadly sins and their remedies’ van Rebecca Konyndyk DeYoung. 

Waarom de zeven hoofdzonden?

Waarom zouden we ons bezig willen houden met de zeven hoofdzonden? Is dat niet een achterhaald systeem uit de Middeleeuwen? Tot op de dag van vandaag spelen de zeven hoofdzonden een belangrijke rol in onze cultuur. Je vindt ze terug in reclames, films en boeken. Maar dat is niet de belangrijkste reden voor ons om er dit seizoen mee aan de slag te gaan.

Wij kijken dit seizoen naar de Bergrede en wat Jezus ons daarin te vertellen heeft. Veel daarvan gaat over karaktervorming. Jezus maakt daar een groot punt van (en Paulus trouwens ook in zijn brieven). God houdt zoveel van ons dat hij ons neemt zoals we zijn, maar Hij houdt teveel van ons om ons zo te laten. We zijn gered door het offer van Jezus, maar God wil ons daarna graag vormen naar het beeld van zijn Zoon. Dat gaat voor een groot deel over en via ons karakter. Want ons karakter is een verzameling van eigenschappen en gewoontes die onze reacties op de gebeurtenissen in ons leven voor een groot deel bepalen.

Discipelschap en zelfonderzoek

Voor de woestijnvaders uit de eerste eeuwen en de kerkvaders uit de Middeleeuwen was het heel logisch om daarbij stil te staan bij zowel de deugden als de hoofdzonden. Voor Thomas van Aquino (een groot theoloog uit de 13e eeuw) vormden de deugden de bouwstenen van een christelijk leven en de hoofdzonden de valkuilen ervan. In het beschrijven van hoe in ons karakter hoofdzonden veranderd worden in deugden volgt de christelijke traditie het onderscheid van de apostel Paulus in ons oude zelf en ons nieuwe zelf:

“Door Jezus wordt duidelijk dat u uw vroegere levenswandel moet opgeven en de oude mens, die te gronde gaat aan bedrieglijke begeerten, moet afleggen, dat uw geest en uw denken voortdurend vernieuwd moeten worden en dat u de nieuwe mens moet aantrekken die naar Gods wil geschapen is in waarachtige rechtvaardigheid en heiligheid.” Efeze 4: 21b-24

Het is dus belangrijk voor een christen om te sterven aan je oude zelf en de nieuwe mens te laten opstaan in jezelf. Dit sterven en opstaan vormt het ritme van discipelschap, van een leven dat is toegewijd aan meer en meer op Christus te lijken. De woestijnvaders namen dit heel serieus en deden daarom gericht aan zelfonderzoek. Hun lijst van zeven hoofdzonden is één van de manieren die zij daarvoor ontwikkelden. Een manier die ons ook vandaag de dag nog veel te zeggen heeft.

Het ontstaan van de lijst met zeven hoofdzonden

De eerste lijst met hoofdzonden komt voor in de geschriften van Evagrius van Pontus (346-399 AD). Evagrius was één van de eerste woestijnvaders. De woestijnvaders waren christenen die zich als monniken in de woestijn hadden terug getrokken om daar rechtstreeks de strijd met verleiding en zonde aan te gaan en om een op God gerichte houding te ontwikkelen door middel van gebed. Zij deden dit naar het voorbeeld van de verzoeking van Jezus in de woestijn. De lijst van Evagrius bevatte acht hoofdzonden.

Een leerling van Evagrius, Johannes Cassianus (360-430 AD), hanteerde dezelfde lijst, maar bracht een ordening aan van lichamelijke naar geestelijke hoofdzonden. Twee eeuwen later bracht paus Gregorius I (‘de Grote’) het aantal terug naar zeven omdat hij dit een mooi bijbels getal vond en maakte van ‘trots’ (dat eerst onderdeel van de acht zonden vormde) de wortel van alle andere zeven zonden. Thomas van Aquino brengt in de dertiende eeuw nog een kleine wijziging aan in de benaming van één van deze hoofdzonden, maar ook hij hanteert de lijst van zeven hoofdzonden met trots als de wortel van al deze zeven zonden. Wij volgen in onze artikelenserie de lijst van Thomas van Aquino. Hij hanteerde de volgende hoofdzonden: afgunst, zelfingenomenheid, gemakzucht, hebzucht, woede, gulzigheid en wellust. De wortel van al deze zonden is trots.

Waarom juist deze zeven zonden?

De zeven hoofdzonden zijn niet zomaar willekeurig zeven slechte gewoontes. Ook zijn het niet de ergst mogelijke zonden die een mens kan begaan. Ze zijn uitgekozen omdat het bronnen zijn waaruit andere zonden voortkomen.

Een ander beeld, dat in de Middeleeuwen veel gebruikt werd is dat van een boom. Trots vormt dan de wortels en de stam van deze boom. Aan deze stam groeien de zeven takken van de hoofdzonden waaraan vervolgens talloze andere kleine en grote zonden groeien en tot bloei komen als giftige vruchten. De zeven hoofdzonden zijn een set van zonden die voortkomen uit trots en zich vertakken in talloze andere zonden. 

Als je zonde effectief wilt bestrijden moet je, volgens dit beeld, dus naar de takken en de wortels kijken. Het heeft geen zin om uitsluitend de zonden aan te pakken die hoger in de boom groeien, dat is alleen maar symptoombestrijding. Deze metafoor van de boom helpt mensen om bepaalde zonden te zien als aanwijzing voor grotere morele problemen en om de verbinding met trots daarin te zien.

Maar waarom dan deze zeven zonden? Omdat juist deze zonden hun pijlen richten op de dingen die het meest aantrekkelijk zijn voor mensen, de goede dingen die we het meest verlangen te bezitten. Elk van deze hoofdzonden is nauw verwant met ons verlangen naar vervulling in deze goede dingen. De hoofdzonden bieden ons een subtiele en bedrieglijke imitatie van alle goede dingen die we meestal omschrijven met de term ‘geluk’. 

De aantrekkingskracht van de hoofdzonden zit hem er dus in dat zij ons dingen voorspiegelen die lijken op vervulling en geluk. Ze beloven ons een kortere weg en een recept voor zelf samengestelde voldoening. De hoofdzonden zijn onze pogingen om goede zaken als vriendschap en liefde, levensonderhoud en veiligheid, erkenning en waardering, genot en plezier, status en waarde helemaal door eigen inzet te verkrijgen. Als ons karakter vervormd raakt door een hoofdzonde zoeken we deze goede dingen - en het zijn goede dingen! - op de verkeerde manier, de verkeerde tijd en de verkeerde plek. Als goede dingen op de verkeerde manier nagejaagd worden ontstaat zonde. En als de zonde toeneemt, raakt tenslotte ook ons karakter misvormd. 

De zeven hoofdzonden vandaag: een spiegel ook voor ons!

Waarom is het dan zo belangrijk om ons bezig te houden met deze zeven hoofdzonden? Omdat deze traditie zich heeft ontwikkeld in een gemeenschap van christenen die het volgen van Jezus vorm gaven in hun dagelijkse disciplines en door de genade van God. Het leren herkennen en bestrijden van de hoofdzonden is niet alleen maar een menselijke onderneming, het is geen individualistisch of psychologisch zelfhulpprogramma. Het was en is de genadevolle en gedisciplineerde vorming van gelovigen die er naar streven om meer en meer op Jezus te gaan lijken. Als ook wij kijken in deze spiegel die de christelijke traditie ons biedt, helpt het ons om vooruitgang te boeken in onze geestelijke vorming en weg te groeien van de hoofdzonden naar de deugden, de bouwstenen van een christelijk leven.