De zeven hoofdzonden omschrijven niet Gods koninkrijk maar manieren waarop wij ons eigen koninkrijk proberen te bouwen. Daar tegenover staan verschillende deugden waarmee we leren om te leven in Gods Koninkrijk. Daarom kijken we een seizoen lang naar christenen uit de eerste eeuwen en hun omgang met de zeven hoofdzonden. Zo ontdekken we hoe de hoofdzonden de valkuilen vormen van onze eigen koninkrijkjes en de deugden de bouwstenen van een leven in Gods Koninkrijk.
Jezus heet alle mensen die willen welkom in zijn Koninkrijk. Tegelijkertijd roept Hij degenen die voor zijn Koninkrijk willen leven op om een nieuw en ander leven te leiden. Een leven waarin ze zout van de aarde en licht van de wereld zullen zijn. Hun gerechtigheid moet groter zijn dan die van de schriftgeleerden en de Farizeeën. Hierna geeft Jezus zes voorbeelden hoe dat eruit ziet. Zie hiervoor Mattheüs 5: 21-47. Een aantal van deze voorbeelden komen ook terug in het lijstje van de zeven hoofdzonden die de woestijnvaders ons hebben gegeven. Vorige maand keken we naar woede, deze maand kijken we naar lust.
De bedoeling van seks
Als we spreken over lust, denken we al gauw aan seks. We hebben gezien dat het bij hoofdzonden gaat over dingen die in zichzelf goed zijn maar die op de verkeerde manier worden nagestreefd. Daarom is het goed om eerst te kijken naar het goede zodat we daarna beter kunnen zien waar de zonde afwijkt van hoe het oorspronkelijk is bedoeld. God heeft ons geschapen als seksuele wezens, seksualiteit is een gave van God. We kunnen lust pas beschrijven als schadelijk en een verkeerde manier om genot te zoeken als we weten dat er ook een goede, geëigende manier van omgaan met seks bestaat.
Seks is ingewikkeld, er bestaan allerlei tegenstrijdige beelden en opvattingen over zowel onder christenen als in de maatschappij. Sommige mensen zien seks per definitie als slecht, een verboden vrucht en de meest schaamtevolle van alle zonden die je kunt begaan. Voor anderen is het de sleutel naar geluk en naar de ultieme vervulling van het verlangen. In de kerk belijden we dat het huwelijk goed en heilig is en dat seksualiteit daarin een rol speelt, maar tegelijkertijd praten we er nauwelijks over en zingen we in onze liefdesliedjes uitsluitend over onze relatie met God. De maatschappij heeft een veel lossere opvatting over seks, maar kent tegelijk honderden liedjes met teksten waaruit het verlangen naar een duurzame en blijvende relatie spreekt.
Onder veel christenen leeft het beeld dat vóór het huwelijk niets mag maar dat daarna alles geoorloofd is. Alsof zelfbeheersing met betrekking tot seks iets is dat je alleen nodig hebt vóór je huwelijk (of als alleenstaande). Maar hoe ziet zelfbeheersing eruit, zowel binnen als buiten het huwelijk?
Christenen geven vaak op een negatieve, veroordelende manier aandacht aan seks: het gaat voornamelijk over alles wat je NIET mag en over hoeveel seksuele zonde er in de wereld rondom ons heen is. Vaak besteden we daar meer aandacht aan dan aan andere maatschappelijke misstanden zoals racisme, klimaatverandering of materialisme. En dat terwijl de Bijbel zich vooral druk lijkt te maken over hypocrisie, ongeloof en hebzucht en veel minder over seks.
Seks is iets dat je doet met je lichaam en het is bedoeld voor twee dingen:
- om twee mensen aan elkaar te verbinden in een relatie
- om nieuwe mensen voort te brengen
Seks gaat dus over de liefde en over het leven, zowel over menselijke relaties als over ons voortbestaan.
Als verlangen overgaat in lust
Verlangen en genot horen bij seks als gave van God. Zonder die twee zou seks niet half zo leuk zijn! Maar lust degradeert seks tot iets dat uitsluitend over je eigen voldoening gaat, tot een puur lichamelijke handeling en koppelt het daarmee los van de andere dimensies van ons bestaan.
Lust ontstaat meestal uit zwakte en niet zozeer uit kwaadwillendheid. Seks is een sterke kracht en voor je het weet krijgt je nieuwsgierigheid of je verlangen de overhand en verzeil je in een situatie die je van te voren niet had bedacht. Het kan je daarmee zomaar overvallen en de schaamte achteraf is vaak groot. Als je je wapent tegen deze schaamte en volhardt in het gedrag ontstaat de vorm van lust waar we het in dit artikel over hebben: lust als (verkeerde) gewoonte of hoofdzonde.
Goede seks heeft een intermenselijke en een sociale dimensie: ten diepste is seks bedoeld om een intieme band aan te gaan met onze partner. Het is een kracht die ons samenbindt in onze relatie met de ander. Deze kracht is zo sterk dat het ons zelfs gevangen kan houden in een relatie die op alle andere fronten ongezond voor ons is.
Lust doet alsof seksueel genot uitsluitend draait om jezelf. Het koppelt seks los van liefde en wederzijdse overgave en wil niets te maken hebben met de mogelijkheid om een duurzame verbinding met de ander aan te gaan of de mogelijkheid dat er kinderen uit geboren worden. Lust zegt: I want it all and I want it now.
Het loskoppelen van seks van een duurzame verbinding en de mogelijkheid tot voortplanting lijkt op het eerste gezicht een seksuele ontmoeting makkelijker te maken (‘no strings attached’). Maar alles wat een seksuele ontmoeting gemakkelijker maakt, maakt het ook onbeduidender. Lust degradeert seks tot een louter lichamelijke handeling waarbij we niet meer de moeite hoeven te nemen om aandacht te besteden aan de andere aspecten van intimiteit die ook onderdeel zijn van een seksuele relatie. Lust is één van de hoofdzonden omdat het de relationele kant van seks niet op waarde weet te schatten en daarmee mensen van elkaar en van God vervreemdt.
Lust tegenover liefde
De manier waarop de zoektocht van lust naar genot en vervulling werkt lijkt sterk op die van het neefje van lust, gulzigheid. Beiden maken van iets goeds dat is bedoeld om meer dan alleen lichamelijk genot te ervaren iets dat slechts draait om dat genot en om de bevrediging van degene die het genot zoekt. Beiden zijn dan ook zonden die een rol spelen bij het vervullen van lichamelijke genoegens.
De christelijke kijk op geordende en ongeordende verlangens hierin leert ons hoe we de vervulling van het genot kunnen vieren in plaats van het uit te bannen of te verbieden. In staat zijn om lichamelijke geneugten te waarderen vraagt van ons dat we ze niet gebruiken om onze geestelijke behoeften te vervullen. Aan elke uiting van seks zit een geestelijk aspect. De oude Griekse filosofen wisten al dat de vervulling van onze lichamelijke behoeften niet alles is. Naast de lichamelijke vervulling hebben we iets anders nodig. Dat komt omdat we als mensen zowel een lichamelijke als een geestelijke kant hebben.
Zoals we in de inleiding op deze serie zagen is zonde een verkeerde manier om iets tot stand te brengen of te bereiken dat in zichzelf goed is. We willen dan deze goede dingen ontvangen om behoeften te vervullen die alleen God kan vervullen en we zien deze vervulling als het hoogste doel in plaats van als een geschenk dat God ons wil geven. Hier zien we ook de verbinding met trots als wortel van alle zonde: lust is de gewoonte om te proberen om mijn eigen geluk te creëren, puur voor mezelf en op mijn eigen voorwaarden. Mijn eigen plezier is het enige doel en ik bepaal zelf hoe, wanneer en met wie ik dat bereik. Daarbij schenk ik geen aandacht aan mijn behoefte aan Gods liefde of de liefde van andere mensen.
Mensen zijn geschapen om liefde te ervaren voor God en voor elkaar. Die liefde heeft echte mensen en echt contact nodig als voorwaarde. Maar ook de ruimte om jezelf aan de ander te geven en de bereidheid om de ander te ontvangen als een gave van God. Dat brengt een zeker risico met zich mee in elke relatie. Liefhebben betekent dat je de ander neemt en waardeert om wie hij/zij is en niet om wat hij/zij je kan geven. Dit kenmerk van liefde ontbreekt bij de manipulatieve manier waarop lust werkt. Als je seks ontdoet van de verbinding met liefde maak je misschien de toegang tot seksueel genot makkelijker en minder eng, maar deze vorm van veiligheid sluit ons ook af van wat we werkelijk nodig hebben.
De schadelijke kanten van lust
Eén van de meest problematische aannames over lust is dat je er niemand kwaad mee doet. Als het twee volwassenen betreft die er beiden in toestemmen, wat is er dan mis mee? In sommige gevallen is de schade echter heel zichtbaar. De schade die lust toebrengt aan de liefde en het leven zijn duidelijk te zien in het verhaal over David en Batseba (1 Sam 11 en 12). Davids lust kostte zowel Uria als het kindje van Batseba het leven en leverde hem een pijnlijke breuk in zijn relatie met God op (Psalm 51). Maar daar bleef het niet toe beperkt. Uria werd verraden door de koning die hij zo trouw diende en Davids generaal Joab raakte daarbij betrokken. Davids leger en later de onderdanen in zijn paleis (na het bezoek van de profeet Nathan) waren er getuige van hoe David zijn trouwe onderdaan opofferde aan zijn eigen zelfzuchtige verlangens. Het vertrouwen was verbroken, loyaliteit ondermijnd en relaties op allerlei niveau’s geschaad.
Zelfs als we niet direct geraakt worden door lust, kunnen we ook indirect schade oplopen. Reclames in de openbare ruimte en bepaalde bladen stellen kinderen bloot aan expliciete beelden, seksueel misbruik en affaires scheuren hele families, kerken en gemeenschappen uiteen. Van de #metoo-beweging hebben we geleerd hoe diep de pijn en de vernedering kan zijn als seks gebruikt wordt als een machtsmiddel. De schade die lust brengt is vaak voor de lange termijn.
Deze schade kan ook meer subtiel zijn. De statistieken laten zien dat bijna alle jongens van 13 jaar en ouder wel eens porno hebben gekeken en dat 1 op de 3 jongens en 1 op de 10 meisjes denkt dat je van porno kunt leren hoe een seksuele relatie werkt. Porno verstoort daarnaast het beeld dat meisjes over zichzelf hebben. Lust beschadigt niet alleen de ander, het beschadigt ook jezelf. Depressie, eenzaamheid en een laag zelfbeeld zijn de gevolgen ervan voor de mensen die zich eraan overgeven.
De geluksparadox
We kennen allemaal de ervaring dat bij de toename van het gebruik van iets het geluk dat het ons brengt afneemt. Als je een hele rol koekjes in één keer opeet, smaakt het eerste koekje heerlijk, maar tegen de tijd dat je bij de laatste bent is de smaak ervan verflauwd. Hoe komt dat? Waarom lijkt het alsof hoe harder we het geluk najagen, hoe minder we ervan bereiken? Dat gebeurt als we het najagen van geluk tot een doel op zich maken en geluk verwarren met vervulling. Geluk is het effect dat ontstaat als je dingen op de juiste manier doet. Geluk is de vrucht van die activiteit, maar het kan niet los van die activiteit verkregen worden. Het is ook afhankelijk van de activiteit waar het bij hoort. In de zon zitten levert ander geluk op dan een goed boek lezen. En lezen voor jezelf weer ander geluk dan je kind voorlezen.
Dit geldt ook voor het geluk dat seks ons kan brengen. Het verklaart waarom sommige mensen steeds sterkere prikkels nodig hebben om plezier in seks te kunnen ervaren, terwijl andere mensen decennialang met dezelfde partner plezierige seks kunnen hebben. Uit onderzoek blijkt keer op keer dat de mensen die het meeste plezier uit seks halen, de mensen zijn die een langdurige monogame relatie met hun partner hebben. In deze relaties is plezier in seks de vrucht van hun onderlinge liefde. Deze mate van plezier en geluk is onbereikbaar voor mensen die seks uitsluitend gebruiken als een middel voor hun eigen plezier.
Let op je gedachten
Van de apostel Paulus leren we dat lichaam en ziel een eenheid vormen: Of weet u niet dat wie zich met een hoer verenigt samen met haar één lichaam wordt? Want de Schrift zegt: ‘Zij zullen één lichaam zijn’ (1 Kor 6:16). Wat we met ons lichaam doen heeft gevolgen voor onze ziel en andersom. Als we bang zijn of verdriet hebben, verliezen we onze eetlust, als we niet genoeg slaap krijgen, raken we kortaangebonden en geïrriteerd, als we voldoende beweging krijgen, voelen we ons ook mentaal beter. Waarom zou dat bij seks anders zijn? Ook de woestijnvaders zagen dit verband. Cassianus zegt over de deugd van seksuele zelfbeheersing dat het iets is van zowel het lichaam als de ziel. Boven alles moeten hierbij de verborgen plekken van ons hart zorgvuldig gereinigd worden.
Omdat lust leeft van de ontkenning van de realiteit - namelijk dat seks gaat over de liefde en het leven - moet het het vooral hebben van de fantasie en in het bijzonder van de kracht van beelden. Daarom is het heel belangrijk om je ervan bewust te zijn met welke beelden, verlangens en verwachtingen je je gedachten en je ziel elke dag vult. Komen ze uit soaps, romannetjes, porno, reclame, bepaalde films of muziek? Spreken deze bronnen de waarheid over menselijke seksualiteit en de goedheid ervan of stimuleren ze onze fantasie? De verlangens van ons hart en de inhoud van onze gedachten beïnvloeden elkaar wederzijds. Wat je denkt, voedt je verlangen en andersom. Het is dus belangrijk om alert te zijn op waar je je hoofd mee vult.
Zelfbeheersing en andere onmogelijke deugden
Als het aankomt op het najagen van het goede en het nalaten van het kwade in onze omgang met seksualiteit en lust, is voldoende kennis van zaken niet genoeg. Ga maar na: van alleen kennis verandert je gedrag niet. Je kunt nog zo goed weten hoe je gezond moet eten, dat is nog geen garantie dat je het ook doet. In een wereld die verzadigd is van seksuele prikkels hebben we meer nodig dan de volgende preek of het nieuwste boek. Wat kunnen we dan doen?
In de eerste plaats kunnen we onze definitie van lust en seksuele zonden verbreden. We denken vaak dat we er zijn als we niet vreemd gaan. Maar Jezus leert ons dat het niet alleen gaat om de dingen die we doen, maar dat overspel al begint in je gedachten. Daarom zegt Hij: “iedereen die naar een vrouw kijkt en haar begeert, heeft in zijn hart al overspel met haar gepleegd.” We moeten dus opletten waar we naar kijken en wat we daarbij denken.
Lust gedijt in het isolement en de schaamte die onze verkeerde daden oproept versterkt dat isolement vaak. Een ander belangrijk wapen tegen lust is dus openheid en het afleggen van verantwoording. Als je worstelt met lust kom je er niet vanaf alleen op je wilskracht. Je hebt de steun en aanmoediging van anderen nodig. Zoek iemand die je in vertrouwen kunt nemen.
Verder zijn er nog allerlei praktische zaken: de computer in een ruimte zetten waar in principe anderen met je mee kunnen kijken, internetfilters, accountability-software etc. Het is ook belangrijk om te ontdekken op welke momenten en bij welke gelegenheden de verleiding het grootst is. Dan kun je er voor kiezen die momenten te mijden of er voor te zorgen dat de verleiding minder wordt. Blijf weg van de verleiding en flirt er niet mee. Herinner jezelf aan Gods liefde voor jou, lees je bijbel en vul je gedachten met goede ideeën en beelden.
Ten diepste gaat het bij zelfbeheersing en kuisheid echter niet om de dingen die we niet moeten doen. Het is geen lijstje van ge- en verboden. Het is ook niet iets dat je alleen nodig hebt als je op zoek bent naar een partner of als je op internet surft. Zelfbeheersing is een eigenschap van je karakter en komt tot uitdrukking op alle terreinen van je leven. Het is een actieve en positieve manier van ondernemen waarbij je ernaar streeft je steeds af te vragen: hoe kan mijn manier van leven - mijn gedachten, mijn keuzes, mijn emoties, mijn woorden en mijn gedrag - iemand van mij maken die zo goed mogelijk in staat is om liefde te geven en te ontvangen in relaties met andere mensen?
Het allerbeste advies is echter om te zorgen dat je goede vrienden hebt! Als we oprechte relaties hebben waarin we leren om op een goede en gezonde manier liefde te geven en te ontvangen zullen we minder geneigd zijn om af te dwalen en op zoek te gaan naar verkeerde alternatieven en snelle oplossingen. Als je relaties met anderen en met God je behoefte om lief te hebben en liefde te ontvangen op de juiste manier vervullen, zul je wat lust je te bieden heeft gemakkelijker doorzien en afwijzen.