Gilead | Thuis | Lila -  Marilynne Robinson

Kwetsbaarheid, onvermogen en de genade van God. Dat zijn de thema’s van deze drie romans. In deze romans maken we kennis met een aantal mensen. We volgen hen op het moment dat ze op een kruispunt in hun leven staan en terugkijken naar hoe ze daar gekomen zijn en zich afvragen hoe het verder zal gaan.

Het bijzondere aan de boeken is dat het niet echt een trilogie is. De verhalen spelen zich grotendeels in dezelfde periode af en beschrijven deels dezelfde gebeurtenissen steeds vanuit de optiek van iemand anders. Zo ontstaat een caleidoscoop aan verhalen en gebeurtenissen en wordt er steeds een ander licht op geworpen.

Gilead

Als dominee John Ames van de dokter te horen heeft gekregen dat hij niet lang meer te leven heeft, besluit hij een brief te schrijven aan zijn bijna zevenjarig zoontje. Zijn vrouw en zijn zoon zijn een late zegen in zijn leven, tijdens het schrijven van de brief (een project dat enige weken in beslag neemt) viert hij zijn 77e verjaardag. Het is dan het jaar 1956.

Ds. Ames heeft vrijwel zijn hele leven in het dorpje Gilead in Iowa gewoond, in het huis waar hij ook met zijn ouders en grootvader gewoond heeft. Zijn vader en grootvader waren net als hij predikant.

Met de brief hoopt hij zijn zoontje mee te kunnen geven wat hij hem anders had willen vertellen tijdens het opgroeien en waarvan hij vindt dat het belangrijk is dat een vader dit meegeeft aan zijn zoon. Hij begint met het beschrijven van de geschiedenis van de familie, de keuzes en ervaringen van zijn grootvader en van zijn vader, de (gespannen) relatie tussen die twee, het gezin waar zijn vader uit komt en het gezin waar hij zelf in is opgegroeid. Ook schrijft hij over het gezin dat hij zelf korte tijd gehad heeft, maar dat hem door de dood van zijn vrouw en kind (rondom de bevalling en de geboorte) is ontvallen. Daarnaast beschrijft hij zijn levenslange vriendschap met ds. Boughton, de predikant van één van de andere kerken in het dorp.

Gaandeweg verschuift de aandacht in de brief van het verleden naar het heden. Hij beschrijft hoe hij de moeder van zijn zoon heeft ontmoet, hoe ze zijn getrouwd en welke vreugde de komst van zijn zoon in zijn leven voor hem betekent. Terloops vermeldt hij gebeurtenissen in zijn pastorale praktijk (hij is niet met pensioen en preekt nog elke zondag). Door het hele boek heen zitten de gedachten en ervaringen van de dominee met het dopen van kinderen en met het bedienen van het avondmaal verweven. Deze stukken beschrijven op ontroerende wijze het besef van de aanwezigheid van God in deze sacramenten.

Ds. Ames is kritisch op zichzelf en op zijn beweegredenen. Hij probeert te doorgronden waarom hij de keuzes gemaakt heeft die hij heeft gemaakt en spaart zichzelf daarbij niet. Vanaf het moment dat zijn peetzoon, John Ames Boughton, één van de zonen van zijn vriend en vernoemd naar hemzelf, weer terugkeert in het dorp wordt het echt persoonlijk. Ds. Ames heeft een moeizame relatie met deze peetzoon, die hem als kind al ongrijpbaar voorkwam maar probeert oprecht van hem te houden en hierin de weg van de Heer te zoeken. Dat leidt tot prachtige, innerlijke bespiegelingen en tot slot tot een onverwacht maar mooi moment van begrip en verzoening tussen hen beiden.

Omdat het een brief c.q. dagboek is, leren we ds. Ames erg goed kennen. We volgen hem op zijn weg om zich te verzoenen met dat waarmee hij zich niet wil verzoenen: het naderende einde van zijn leven. Het is een prachtige brief geworden over leven, liefde en heiliging. Als je het boek uit hebt, heb je het gevoel dat je ds. Ames echt hebt leren kennen. Hij gunt zijn zoon, en ons als medelezer van deze brief, een diepe blik in zijn ziel.

 

Thuis

Dit boek speelt zich af in dezelfde periode waarin ds. Ames aan de brief voor zijn zoon schrijft. Het beschrijft de lotgevallen binnen het gezin van ds. Boughton in het oude huis waar hij zijn hele huwelijk gewoond heeft en waar alle kinderen geboren, getogen en inmiddels uitgevlogen zijn. Nu is ds. Boughton een oude man geworden die in de laatste fase van zijn leven is gekomen. Zijn dochter Glory, die vastgelopen is in een mislukte relatie, komt naar huis om voor hem te zorgen. Het boek is geschreven vanuit haar gezichtspunt.

Onverwacht komt ook Jack thuis, de verloren zoon die al twintig jaar niets van zich heeft laten horen. Tien jaar gelelden is hij ook niet op de begrafenis van zijn moeder geweest. Jack is zijn zelfgekozen roepnaam, hij is de zoon die vernoemd is naar ds. Ames. Zijn komst haalt allerlei emoties en herinneringen naar boven bij Glory. 

Jack was als kind al ongrijpbaar en leek altijd net niet binnen het gezin te passen. Toch was hij de oogappel van zijn vader en hielden ook zijn broers en zussen veel van hem. Desondanks onttrok hij zich vaak aan het gezelschap en de rituelen van het verder hechte gezin en bracht zichzelf en de reputatie van hun gezin in verlegenheid door de streken die hij als kind en jongere uithaalde. Zijn vader probeerde dan zo goed en zo kwaad als het ging Jack te behoeden voor al te grote gevolgen van die daden en de aangerichte schade te herstellen. De relatie tussen vader en zoon bereikt een dieptepunt als blijkt dat Jack een jong meisje zwanger heeft gemaakt en zich vervolgens van haar en het kind distantieert. Op dat punt van de familiegeschiedenis vertrekt Jack uit huis en uit Gilead en laat de twintig jaar daarna niets meer van zich horen.

De herinneringen aan al deze gebeurtenissen komen weer boven met de komst van Jack. Glory (die als enige van de kinderen nog thuis woonde toen Jack vertrok) is afwisselend blij hem weer te zien en argwanend over zijn motieven om nu ineens weer voor de deur te staan. Ook Jack zelf heeft moeite zijn draai te vinden en blijkt nog steeds niet gemakkelijk in het gezin te passen. Dat ligt niet per se aan het gezin, Jack lijkt nergens in het leven te passen en is zich daar pijnlijk van bewust.

Jack is gekomen omdat hij (opnieuw) in de problemen is geraakt. Hij hoopt op hulp en steun van zijn vader maar ontdekt al heel snel dat het daar te laat voor is. Zijn vader is oud en stervende en kan feitelijk niets meer voor hem betekenen in praktische zin. Jack blijft enige weken en helpt Glory met de zorg voor hun vader en voor het grote huis en de tuin die erbij hoort. Hij heeft een plek nodig om een nieuw leven op te kunnen bouwen en onderzoekt of Gilead deze plek kan worden. Hij gaat ook langs bij ds. Ames en maakt kennis met zijn vrouw en hun zoontje. 

Het grootste deel van het boek gaat over de pogingen van deze drie mensen, ds. Boughton, Glory en Jack om weer nader tot elkaar te komen. Maar het leven, hun ervaringen en hun onvermogen om een ander daar deelgenoot van te maken belemmert hen om tot echte, diepe relaties te komen. Hoewel ze dat niet willen zijn oude pijn en vertrouwde patronen vaak sterker dan de wens om het anders en beter te doen. 

Het thema ‘thuis’ speelt een grote rol in het boek. Het gaat daarbij over Jack die zich niet thuis voelt in de wereld, over het gezin Boughton dat jarenlang gewacht heeft tot Jack weer thuis zou komen en over de rol van het huis zelf (en het dorp), waar alle volwassen kinderen graag terug komen maar waar ze geen van allen zijn blijven wonen of zouden willen wonen. Ten diepste gaat het over thuis komen bij jezelf en in hoeverre je in staat bent om dat te kunnen.

Omdat het boek in de derde persoon vanuit het gezichtspunt van Glory is geschreven blijft Jack ook voor de lezer een ongrijpbare figuur. Waar het eerste boek vooral focust op kwetsbaarheid en vergeving, komen in dit boek vooral vragen over onvermogen en schuld aan de orde. Vragen die slechts tussen de regels door beantwoord worden voor de lezer maar niet voor de hoofdpersonen zelf.

 

Lila

In het derde en laatste boek maken we kennis met Lila, de vrouw van ds. John Ames. Het verhaal speelt enkele jaren voor de gebeurtenissen in Gilead en Thuis en vertelt over de ontmoeting van Lila met ds. John Ames, hun huwelijk en de geboorte van hun kind vanuit het perspectief van Lila. Door het verhaal heen zijn flashbacks verweven zodat we tegen het eind van het boek een beeld hebben van het leven dat Lila geleid heeft voordat ze op een zondagmorgen besloot om in de kerk van ds. John Ames in Gilead te schuilen tegen de regen.

Net als in Thuis, speelt ook in Lila het thema ‘thuis’ een grote rol. De hele roman gaat over de zoektocht van Lila naar haar plek in de wereld. Lila weet niet wie haar ouders zijn en heeft tot haar huwelijk een grotendeels zwervend en onzeker bestaan geleid. Ze heeft er grote moeite mee om andere mensen te vertrouwen en deze moeite kleurt ook haar ontluikende geloof in God. 

Marilynne Robinson beschrijft op prachtige, tedere wijze hoe Lila en ds. John Ames nader tot elkaar komen, hoe ze daarin beiden omgaan met de angsten en kwetsuren die ze in hun afzonderlijke levens hebben opgelopen en hoe Lila langzaam leert om het vertrouwen te hebben dat er voor haar een plek in de wereld en bij God is. 

Net als in Gilead is ook in dit boek een bijzondere rol weggelegd voor het sacrament van de doop. Het is een steeds terugkerend thema voor ds. John Ames in de verhouding met de mensen in zijn omgeving waar hij van houdt: zijn eerste, bij de geboorte overleden kind, Lila en de zoon die in hun huwelijk geboren wordt. 

Hoewel kwetsbaarheid en onvermogen ook in dit boek een rol spelen, is dit toch vooral het boek dat verhaalt over de genade van God. De genade van twee mensen die elkaar vinden, leren vertrouwen en liefhebben en het aandurven om samen verder te gaan in het leven in de wetenschap dat het niet altijd gemakkelijk zal zijn door hun verschil in achtergrond en leeftijd. Het is ontroerend om te lezen hoe Lila langzaam, door het voorbeeld van ds. Ames, leert om op God te vertrouwen. Het boek laat je achter met een hoopvol gevoel voor de toekomst en een besef van dankbaarheid voor de zegeningen die God je geeft op je levenspad.

 

In alledrie de boeken is het geloof en de manier waarop de mensen daar invulling aangeven steeds aanwezig op een doorleefde, natuurlijke manier. Hun gevoelens en worstelingen worden beschreven en hoe zij hun geloof daar wel of niet in betrekken zonder dat het ergens prekerig of belerend wordt. De boeken schetsen een beeld van een tijd die voorbij is (auto’s en televisie zijn nog een bijzonderheid), maar zijn tegelijk tijdloos door de invoelende wijze waarop de relaties, gedachten en emoties van de hoofdpersonen worden beschreven. Het feit dat je allerlei gebeurtenissen vanuit het perspectief van de verschillende mensen die er een rol in spelen ziet, verhoogt je betrokkenheid als lezer. Ds. John Ames, Lila, Jack, Glory en ds. Boughton worden deel van je leven en je zult ze nooit meer vergeten! De boeken zijn daarmee echte aanraders om de donkere winteravonden mee door te brengen.