Een nieuw vocabulaire
In onze cultuur zien we taal voornamelijk als 'beschrijvend' of 'omschrijvend'. We spreken over dingen die zijn gebeurd, dingen die al bestaan en duidelijk aanwezig zijn. Dit is ook heel belangrijk om te kunnen functioneren. Walter Brueggemann schrijft in zijn boek “Praying the Psalms” dat de Psalmen van een andere taalorde zijn en je ze niet letterlijk op die manier kunt interpreteren of begrijpen. Waar het om gaat is dit: als je alleen maar uitspreekt wat je ziet en/of wat er is gebeurd, maakt dat in zekere zin weinig verschil. Het zou er net zo goed onveranderd zijn als je het niet uitspreekt. De Psalmen zijn poëzie, ze roepen tot leven wat je (nog) niet kunt zien maar wat vanaf het moment dat je ze uitspreekt de echte werkelijkheid is. Taal op deze manier gebruiken is zoals onze Schepper deed toen hij de wereld formeerde. Paulus zegt het prachtig in Romeinen 4:17 dat God “…de doden levend maakt, en de dingen die niet zijn, roept alsof zij zijn.” Dat doet me altijd denken aan de prachtige scene in het eerste deel van de Kronieken van Narnia waar Aslan een prachtig lied begint te zingen en Narnia in dat lied letterlijk tot leven komt, geschapen wordt.
Woorden hebben kracht en deze manier van taal gebruiken zal ons dan ook zeker transformeren. Als je de Psalmen bidt, zullen ze onze blinde vlekken onthullen. Niet alleen die van onszelf, maar ook die van onze cultuur en tijd. De Geest van God verstaat de tijdsgeest waarin wij leven en weet dat er gebieden zijn waar wij heling en licht nodig hebben maar waar we in onze westerse cultuur collectief met een boog omheen lopen. Gevoelens van haat en wraak die we als primitief on ongepast afschrijven bijvoorbeeld. In de Psalmen vinden we een vocabulaire van woorden voor gevoelens die we misschien onderdrukken en ontkennen.
Door in gebed uit te spreken wat je niet zozeer ziet, maar wat je wel voelt, ervaart en denkt komen dingen aan het licht. Het helpt je om in te zien en te erkennen dat je misschien in een fase van desoriëntatie zit (zie artikel dl.1). Echter, nu dit in het licht is gebracht, is het iets tussen Schepper en schepsel, Vader en kind. Dan kan en wil onze Schepper-God de woorden "er zij licht..." die nooit aan kracht verliezen opnieuw uitspreken in onze duisternis. Dan wil hij met zijn Geest de ogen van ons hart openen zodat we in verwondering de dingen zien zoals ze werkelijk zijn! Ons in de fase van heroriëntatie brengen waarin we niet doen alsof we het weer zien zitten, maar waar God zelf ons een heel nieuw perspectief, een prachtig vergezicht heeft gegeven en we verrast zijn door wie Hij is! Heer onze Heer, hoe machtig is Uw Naam overal op aarde! (Psalm 8) - en we met onuitsprekelijk vreugde niet anders kunnen dan zingen: Loof de Heere, mijn ziel, en al wat in mij is Zijn heilige Naam en vergeet niet één van Zijn weldaden! (Psalm 103)
Heilige geschiedenis - Christenen op Joods territorium
Het is goed om te erkennen en beseffen dat de Psalmen Joods zijn in hun uitdrukkingen en geloofsclaims. Dit voelt voor ons westerse Christenen soms wat ongemakkelijk, zeker omdat we de neiging hebben om alles op onszelf toe te passen. Je kunt deze gebeden moeilijk begrijpen en plaatsen zonder het complete verhaal van Israël tot je door te laten dringen. Psalm 109 slaan we vaak over, en Psalm 95 citeren we vaak tot vers 7b en we laten de rest dan weg. Deze gebeden echter komen voort uit een geschiedenis, een veel bredere context dan die wij vaak bedenken. Jezus bad de Psalmen, maar Jezus was ook een Jood! Juist omdat de Psalmen zo Joods zijn, nodigen zij ons uit om voor en met hen te bidden. Het zijn gebeden in het grote verhaal van God! Het volk Israel is een afspiegeling en symbool voor de diepste reikhalzende verlangens van de totale mensheid waar ook wij toe behoren en onszelf in herkennen. Een verlangen en liefde voor Jeruzalem, waar het koningschap van God zal worden hersteld. Een hunkering naar een einde van de ballingschap, wat zou betekenen dat ze vrij zijn en Gods aanwezigheid in hun midden terug zou keren. In Jezus vindt het verhaal van Israël een climax, een transformatie die alles anders maakt. Jezus is zowel 'het ware Israël', hij leefde in volkomen gehoorzaamheid naar alle inzetting van God, als degene die het Koningschap van God en zijn Koninkrijk heeft aangekondigd en gebracht! In Jezus heeft God redding en herstel gebracht voor schepsels én de schepping! Hier is veel meer over te zeggen dan ik in dit artikel kan uitwerken. Voor het bidden van de Psalmen is het belangrijk dat je beseft dat deze gebeden staan in een bredere context en ze aan diepte en betekenis toenemen als je dit tot je door laat dringen.
Wraakpsalmen
Toch is een categorie waar we vaak nog veel meer moeite hebben, ik noemde het bij de opening al, de wraakpsalmen. We hebben er moeite mee dit een plaatst te geven in het licht van de uitspraken van Jezus: "Heb je vijanden lief, zegen hen die jou vervloeken…" We begrijpen wel dat in de Psalmen alle menselijke emoties en gevoelens, van wanhoop tot hoop in gebed gebracht worden, toch voelt het bijzonder ongemakkelijk om deze Psalmen te lezen, laat staan bidden… Hoe ga je daar mee om? Walter Brueggemann, Tim Keller en C.S. Lewis hebben mij hier nieuwe inzichten gegeven.
Allereerst is het zinloos en ongezond om deze Psalmen te vermijden. Het verlangen naar wraak en vergelding in de Psalmen is er. We moeten dat niet wegpraten of proberen er omheen te praten maar gewoon erkennen. Ten tweede, het verlangen naar vergelding is niet alleen in de Psalmen maar is er ook in het hart van mensen en in het hart van de mensheid. En misschien voelen we ons daarom wel zo ongemakkelijk. In onze cultuur zijn gevoelens van wraak en vergelding iets wat niet hoort, zeker niet als Christen, dus schrijven we deze Psalmen als primitief af want wij zijn nu toch wel verder ontwikkeld, meer beschaafd en ongevoelig voor deze driften. Maar de Psalmen kennen ons beter dan dat wij de Psalmen kennen. Calvijn noemde de Psalmen: ‘een anatomie van de menselijke ziel.’ De mogelijkheid om te haten behoort tot het mens zijn of we het nu leuk vinden of niet. De Psalmen zeggen waar het op staat. En juist dat in Gods aanwezigheid tot leven roepen wat in ons leeft zonder enige verbloeming geeft ons een dieper inzicht in onszelf, en brengt ons tot een dieper kennen van God.
Ken je dat, dat iemand jou of iemand van wie je houdt, zo’n pijn of onrecht heeft gedaan dat het je echt razend maakt? Dat het verwensingen en woede in je bovenbrengt met een brandend verlangen om wraak te nemen, waarvan je niet wist dat het in je zat. Bij een woedeuitbarsting zijn woorden niet het gevolg van wat we voelen, maar leiden ze vaak onze gevoelens. In deze woorden ontdek je de diepte van je pijn en gekwetstheid. Ze prikken dwars door ons ‘alles-gaat-goed’ masker heen. De Psalmen laten ons hier zien dat we dat niet moeten verdringen maar dit juist voor Gods troon, in zijn aanwezigheid moeten doen.
C.S. Lewis visie op gebed, wat mijn gebedsleven enorm heeft gevormd is dat het gebed ‘purifying prayer’ (zuiverend-heiligmakend gebed) hoort te zijn. Waar het op neerkomt is dit; dat het ons ware ik is die bid die de ware God ontmoet. Dat we voor God brengen wat in ons is en niet wat wij denken wat in ons hoort te zijn. Vaak vatten we onszelf voor God samen maar dan is het niet het ware ik wat we bij God brengen…slechts een selectieve samenvatting van wat we willen delen of wat ons relevant lijkt! God schrikt niet van wat in ons hart leeft, hij weet het en begrijpt het veel beter dan wij. Hij is onze maker en nog steeds roept hij ‘waar ben je?’ als we onszelf of delen van onszelf uit schaamte verstoppen. Hij wil dat we tevoorschijn komen zoals we zijn, een open relatie en open gesprek. Purifying prayer gaat er ook over dat we open staan God echt God te laten zijn en niet een projectie van onze eigen wil en gedachten volgen. Als dat wat God tegen jou zegt je nooit heeft verrast of uitgedaagd, dan heb je de ware God nog niet horen spreken. Het effect van je woede laten razen en God durven laten zien wat werkelijk in je is, en hem laat reageren zoals God werkelijk is zonder dat je invult wat jij denkt wat hij zal zeggen, is ongelofelijk zuiverend én helend. God kan er pas bij als je hem toelaat en echt God laat zijn.
Het is belangrijk te zien dat de Psalmisten hun haat en wraakgevoelens uitspreken voor God maar er niet naar handelen! Besef goed dat deze gevoelens en hatelijke taal aan God werden gegeven en niet tegen de tegenpartij werden uitgesproken! Ze roepen tot leven in Gods aanwezigheid wat in hen leeft, juist om er niet naar te gaan handelen! In een preek “Praying our anger” laat Tim Keller aan de hand van Psalm 137 zien dat de bidder zijn woede, en verlangen naar wraak erkent, bij God brengt en vervolgens aan God overgeeft. Keller erkent direct dat dit soms hard werken is. Soms moeten we het maanden steeds opnieuw bij God brengen. Soms kan een persoon of situatie steeds weer zulke diepe gevoelens en emoties in ons los maken als het in onze gedachten komt en lijkt het ons te beheersen, maar als we er in volharden het steeds te erkennen, benoemen en aan God te geven, zal God ons zeker tegemoet komen waar wij zijn en ons door het gebed heen zuiveren en helen van deze woede en onderliggende pijn.
Wraak in de Bijbel
Het verlangen naar wraak en vergelding komt niet alleen in de Psalmen voor maar is eigenlijk een universeel groot en problematisch thema in de mensheid én de Bijbel. Walter Brueggemann heeft een studie geschreven over 'wraak in de Bijbel'. Het is overduidelijk dat de Bijbel ons leert dat de wraak aan God toekomt (Deut.32:25, Psalm 94:1, Jesaja 63:4, Romeinen 12:9, Hebr. 10:30). Dit echt geloven werkt bevrijdend omdat het betekent dat wij ons niet druk hoeven te maken over vergelding omdat dit stuk veilig in Gods handen is. Hij is goed, heilig, volmaakte liefde en alle vergelding, rechtspraak is veilig in Zijn handen. Als we het niet in zijn handen leggen ontkennen we dat wraak God toekomt en vertrouwen we hem niet maar denken het zelf beter te weten en kunnen dan God.
Wraak en ontferming
Het is niet moeilijk te begrijpen dat als er geen vergelding plaats zou vinden voor onrecht wat is gedaan, dit voor de partij die gekwetst is ontoelaatbaar is. Maar het is ook niet moeilijk om te begrijpen dat als er echt recht gesproken zal worden en wij allemaal krijgen wat we verdienen het slecht met ons afloopt. Stel je hebt volkomen gelijk in een bepaalde kwestie en vraagt God om met middernacht het rechtvaardige oordeel neer te laten komen….maak dan vooral geen plannen voor 1 minuut over 12! Wij zijn allemaal in zonde gevallen, niemand van ons is rechtvaardig. Misschien heb jij in deze specifieke situatie gelijk maar niemand van ons is zonder zonde, niemand van ons houd stand in het gericht, het oordeel van God.
Onze God van liefde die volmaakt heilig is vind het onaanvaardbaar om geen recht te spreken, en geen vergelding te eisen voor het kwaad wat gedaan wordt. Razend is hij over zonde en onrecht…en diep bedroefd… luister maar: “En de HEERE zag dat de slechtheid van de mens op de aarde groot was, en dat al de gedachtespinsels van zijn hart elke dag alleen maar slecht waren. Toen kreeg de HEERE er berouw over dat Hij de mens op de aarde gemaakt had, en het bedroefde Hem in Zijn hart. En de HEERE zei: Ik zal de mens, die Ik geschapen heb, van de aardbodem verdelgen, van de mens tot het vee, tot de kruipende dieren en tot de vogels in de lucht toe, want Ik heb er berouw over dat Ik hen gemaakt heb.”
Maar de vergelding die God hier bracht was in tranen en berouw niet in voldoening of uit wraak. In Genesis 8:21 zien we dat er iets is bewogen, veranderd in het hart van God:
“…en de HEERE zei in Zijn hart: Ik zal de aardbodem voortaan niet meer vervloeken vanwege de mens; de gedachtespinsels van het hart van de mens zijn immers slecht, van zijn jeugd af; en Ik zal voortaan niet al het levende meer doden, zoals Ik gedaan heb.”
Het is onvoorstelbaar maar wat er gebeurd is, is dat God in plaats van zich te wreken en mensen er voor te laten lijden ervoor kiest zelf het lijden te dragen. God houdt zijn volkomen terechte wraak, verdriet en berouw liever in zichzelf dan tegen zijn schepsels tekeer te gaan zoals zij verdienen.
Dit zie je ook in Hosea 11:1-9. Een passage die me diep ontroerd. In vers 1-7 lezen we een woedeuitbarsting van God over het onrecht en kwaad wat wij Hem aangedaan hebben. Hoe ontrouw we zijn geweest en zijn geboden volkomen hebben genegeerd. En dan laat God ons zijn hart zien (8-9). Hoe zou Ik u prijsgeven, Efraïm, u uitleveren, Israël? Hoe zou Ik u prijsgeven als Adama, met u doen als met Zeboïm? Mijn hart keert zich in Mij om, al Mijn medelijden is opgewekt. Ik zal Mijn brandende toorn niet ten uitvoer brengen, Ik zal niet terugkeren om Efraïm te gronde te richten. Want Ik ben God, en geen mens, de Heilige in uw midden, en in de stad zal Ik niet komen.
Ontferming voor ons mensen is alleen mogelijk omdat God er voor kiest de wraak en pijn in zichzelf te verdragen.
De weg door wraak heen is de weg van navolging
In Matt. 5:43-45, 48 lezen we de schokkende statements van Jezus dat we onze vijanden moeten liefhebben, zegenen en vergeven. Mattheus 5 concludeert deze statements met de uitspraak van Jezus, "Weest u dan volmaakt, zoals uw Vader, die in de hemel is, volmaakt is." (48)
Jezus Christus was God met ons. God als mens. Hij heeft voor ons al ons lijden gedragen. Hij heeft in Zijn lichaam al onze zonde aan het kruis genageld. Hij heeft de beker van gramschap (toorn, woede, boosheid….) tot de laatste druppel zelf leeggedronken. En in dat mysterie heeft hij gezegevierd, overwonnen over het kwaad waar mee afgerekend moest worden. God heeft in Zijn eigen Persoon rechtgesproken, en heeft daarmee voor ons verzoening gebracht. Liefde en genade heeft overwonnen. God is genadeloos voor zonde maar vol met gepassioneerde heftige liefde, genade en ontferming voor de zondaar.
Je kunt de wraakpsalmen niet vermijden of ontkennen, net zo min als dat je gevoelens van haat en wraak in je eigen hart kunt onderdrukken. De enige weg is de weg die Christus ons laat zien. Een weg die we met onze ogen nooit kunnen zien en waar we op eigen kracht nooit in kunnen wandelen. Een weg door de wraak heen. Het is de weg van het kruis. Jezus zegt dat als wij hem volgen ook wij de beker zullen drinken die hij heeft gedronken. (Marcus 10:39) Een weg waarin we net als Jezus zelf, onrecht wat ons wordt aangedaan erkennen en uiten, maar wraak in onszelf dragen, tot de laatste druppel doorslikken.
Een weg die geen kwaad met kwaad vergeld, die geen vergelding eist maar verzoening, vergeving, genade en liefde zoekt. Dat is geen makkelijke weg, dit is een bittere beker. Maar wij kunnen en willen Jezus navolgen hierin omdat er door wat Hij voor ons heeft gedaan er voor ons ook andere bekers zijn. Wij leren uit deze beker te willen drinken omdat Jezus ons andere bekers aanreikt.
- Een overvloeiende beker vol liefde. De Heer is onze herder, het ontbreekt ons aan niets. Psalm 23:5
- Een beker van bevrijding die de Heer ons schenkt in Zijn naam. Psalm 116:13
- Een beker van dankzegging, het avondmaal. We zijn vergeven voor al onze zonde en bevrijd van de macht van de zonde door het bloed van Jezus. Lukas 22:14-18
Daarom vertrouwen wij Jezus als hij ons leert dat we ook deze beker van lijden en kruisdragen moeten drinken. Als wij leren onze vijanden lief te hebben, onze wraak en haat te proeven maar kiezen door te slikken zullen we echt ontdekken hoe heerlijk genade proeft. Die smaak overstemt alles. Dan zingen en bidden we mee: Proef en geniet de goedheid van de Heer, gelukkig is de mens die bij hem schuilt. (Psalm 34:9)